"Nie przychodzę uczyć dzieci,

ani też ich bawić,

przychodzę śpiewać z nimi..."

MARIA STANISłAWA KONOPNICKA (1842-1910)

- polska poetka, prozaik, krytyk, publicysta

"Nie mogę do was mówić, jakbym chciała,
Ani do głębi serca wam otworzyć,
Ale wy wiecie, jak drży i jak palą
Słowo to, które pragnę tu położyć.
I stanąć przed nim z pochyloną głową,
Wielkie, zaklęcia pełne, ciche słowo."

"... posąg z ciebie wykuje swobody
I dam ci miejsce pomiędzy narody."

"O bracia! Jeśli sobie przebaczyć
co mamy, Zróbmy to zaraz, dzisiaj!
Dość żalów, dość kłótni...
Otwórzcie nam ramiona!"

DZIECIŃSTWO

Urodziła się 23 maja 1842 roku w Suwałkach. Matka miała na imię Scholastyka, ojciec - Józef. Rodzice Józef i Scholastyka Wasilowscy przybyli do Suwałk w 1841 roku ze swoja pierworodna córka Wanda, urodzona rok wcześniej w Warszawie. Młode małżeństwo zamieszkało w domu rejenta Jana Zapiórkiewicza przy obecnej ul. Kościuszki 31 (dawnej Petersburskiej 200). W ciągu tego okresu urodziło się jeszcze czworo ich dzieci: Jan Jarosław, Laura Celina, Zofia i Jadwiga Julia. Zofia zmarła nazajutrz po urodzeniu i została pochowana na suwalskim cmentarzu. Jej jedyny brat zginał w pierwszej bitwie pod Krzywosadzem. Maria z pozostałym rodzeństwem mieszkała z ojcem, gdyż matka ich umarła w 1854 roku. Ojciec jej był doskonałym prawnikiem, obrońca Prokuratorii Generalnej i Patronem Trybunału cywilnego, znawca i miłośnikiem literatury. Był pokorny, a zarazem dumny i zamknięty w sobie. Wychowywał dziewczęta bez kobiecego wpływu, czytając im książkę "O naśladowaniu Chrystusa", która, tak samo jak ewangelie i przypowieści biblijne, umiały niemal na pamięć. Ich sierocy dom był prawie zakonnym domem, ponieważ nie przyjmowano w nim gości, nie prowadzono wesołych rozmów, a spacery, na które ojciec ich prowadził, miały za cel - cmentarz. Atmosfera powagi, żarliwego patriotyzmu i surowych nauk moralnych fascynowała wyobraźnie Marii. W latach 1855-1856 uczyła się na pensji sióstr sakramentek w Warszawie i tam zetknęła się z Eliza Pawłowska, późniejsza Orzeszkowa. Przyjaźń ich, scementowana wspólnymi zainteresowaniami literackimi, przetrwała cale życie.

MŁODOŚĆ I PIERWSZE SUKCESY

Wyszła za maż we wrześniu 1862 roku, nie przygotowana do objęcia obowiązków małżeńskiego życia. Miała wtedy dwadzieścia lat. Maż jej - Jarosław, był o wiele od niej starszy, miał trzydzieści dwa lata. Mieszkał z ojcem i młodszymi braćmi. Zaraz po ślubie Maria Konopnicka wyjechała z Kalisza, zamieszkując w Bronowie, a potem w Gusinie na terenie ówczesnej guberni kaliskiej. Małżeństwo prowadziło bardzo urozmaicony tryb życia, którego tłem były zjazdy, polowania, jarmarki, sady polubowne, a nade wszystko prawne długi. Nie obchodziło się także bez kłótni. Koniec 1863 roku i początek 1864 roku spędzają państwo Konopniccy z maleńkim pierworodnym synkiem Tadeuszem za granica, w Wiedniu i Dreźnie. W czasie dziesięciu lat małżeństwa Maria urodziła ośmioro dzieci, z czego dwoje zmarło zaraz po porodzie. W 1876 roku poetka rozstała się z mężem. Po kilku latach, w 1878 roku nagle umiera jej ojciec. W tym też roku zaczęła uczestniczyć w konspiracyjnych i jawnych akcjach społecznych. W 1877 r. przeniosła się z dziećmi do Warszawy, gdzie mieszkała do roku 1890. Tam też zaczęła pracować, udzielając korepetycji. Dużo czasu spędzała na łonie natury, unikając hałaśliwej atmosfery domu, który zawsze odwiedzało wielu ludzi. Umiłowanie natury miało wpływ na jej twórczość. Pierwszym jej utworem był wiersz pt. "Zimowy ranek". Utwór ten został dobrze przyjęty i na pewno zachęcił ja do dalszych prób. Miastu Kalisz poświęciła trzy utwory poetyckie: dwa zatytułowane "Kaliszowi" (1888r. i 1907r.) i "Memu miastu" (1897). Jej codzienne życie to żmudna praca na chleb i odzienie, na szkole oraz edukacje swoich dzieci.
W 1882r. wyjeżdżała do Austrii i Włoch, w 1884r. w Czechach poznała J. Vrchlickiego, z którym nawiązała korespondencje. W latach 1884-1886 redagowała pismo dla kobiet "Swit", próbując zradykalizować jego program, wywołała sprzeciw opinii zachowawczej i cenzury. Od 1890 r. przebywała w kilku krajach Europy Zachodniej m.in. w Niemczech, Austrii, Szwajcarii, Włoszech, Francji. Utrzymywała stale kontakt z krajem, współpracując z wydawnictwami, prasa krajowa, organizacjami społecznymi trzech zaborów, a także uczestniczyła w międzynarodowym proteście przeciwko prześladowaniu dzieci polskich we Wrześni (1901-1902).
Brała udział w wielu akcjach, np.: w walce o prawa kobiet, akcji potępiającej represje władz pruskich, w pomocy na rzecz więźniów politycznych i kryminalnych.
Maria Konopnicka, zarówno w swej pracy literackiej, jak i w społecznym działaniu, nie pozostała obojętna wobec żadnego z ważnych zagadnień społecznych i politycznych swojego czasu.

ŻYCIE LITERACKIE

Już w pierwszym okresie jej twórczość nabrała dużego znaczenia literackiego. Debiutowała w prasie jako poetka w 1870 r. Cykl lirycznych wierszy "W górach" zamieścił w rok później "Tygodnik Ilustracyjny". Konopnicka została zachęcona dobrym przyjęciem wierszy przez rodaków i znajomych już pisarzy m.in. Henryka Sienkiewicza. Używała takich pseudonimów jak: Marko, Jan Sawa, Jan Warez i innych. Pierwsze dziesięciolecie twórczości Konopnickiej ugruntowało wśród współczesnych jej pozycje jako poetki. Wyróżniała się na tle epoki dużą inwencja i biegłością wersyfikacyjną. Wielkość jej dzieł stawia ją w rzędzie najwybitniejszych postaci historii kultury polskiej. Bardzo szybko jej twórczość poetycka przepełniona patriotyzmem i szczerym liryzmem, stylizowana "na swojską nutę" zdobyła powszechne uznanie. Już w latach 1881, 1883 i 1886 ukazały się trzy kolejne serie poezji. Ten rodzaj twórczości kontynuowała pisarka przez całe życie. Była jednak nie tylko wybitna poetka, ale świetną nowelistką. Nowele pisała od początku lat osiemdziesiątych dziewiętnastego wieku aż do śmierci. Zaczęło się od dziennikarskich doświadczeń Konopnickiej, w czasie redagowania przez nią "Świtu". Początkowo czerpała inspiracje z doświadczeń Prusa, Sienkiewicza, Orzeszkowskiej, następnie rozwinęła własne pomysły w dziedzinie małych form. Gdy ukazał się pierwszy zbiór nowel, Konopnicka przygotowywała już następne. Słynna nowela "Dym" opublikowana została w roku 1893.
Maria Konopnicka zajmowała się także krytyka literacka, która uprawiała od 1881r., początkowo na lamach "Kłosów", "Świtu", "Gazety Polskiej", "Kuriera Warszawskiego", następnie w wielu innych pismach. Do 1890 przeważały artykuły recenzyjne o tekstach współczesnych autorów polskich i obcych. Trwała i ciągle cieszącą się wielkim uznaniem częścią jej pisarskiego dorobku jest twórczość poetycka oraz proza dla dzieci. Utwory Konopnickiej dla dzieci ogłaszane od 1884 r., eliminujące natrętny dydaktyzm, rozbudzające wrażliwość odbiorców były rewolucja w tej dziedzinie pisarstwa, wzbogacały jej zasoby gatunkowe. Już jako znana pisarka Konopnicka powróciła do wspomnień z lat dzieciństwa spędzonych w Suwałkach. Poświęciła im dwa utwory: "Z cmentarzy" i "Anusia". Około 1890 r. pojawiły się w poezji Marii nowe zainteresowania tematyczne, zwłaszcza dziełami kultury europejskiej oraz nowe sposoby nawiązań do tradycji. Wzruszające jej utwory są niczym doskonale pieśni pełne natchnienia, zawierają protest przeciwko niesprawiedliwości społecznej oraz ustrojowi niosącemu ucisk i krzywdę. Wyrosły one z umiłowania polskiego ludu i ziemi ojczystej. Przenika je głęboki patriotyzm, liryzm, a także prawda i piękno. Poezja "wieszczki naszych pól i lasów" nadal wzrusza i interesuje młodego czytelnika. Została ona oparta na pieśni ludu i na wielkim kunszcie artystycznej poezji polskiej i zagranicznej.

ŚMIERĆ PISARKI

Maria Konopnicka zmarła 8 października 1910 roku we Lwowie. Śmierć jej głęboko wstrząsnęła społeczeństwem Suwałk. Zorganizowano wieczór poświęcony jej twórczości i zapoczątkowano zbiórkę pieniędzy na tablice pamiątkową. Władze carskie sprzeciwiały się tej inicjatywie. Dopiero w 25-lecie śmierci, 8 października 1935 roku, na ścianie domu, w którym urodziła się poetka, umieszczono pamiątkową tablicę. W dziesięć lat później, w sierpniu 1973 roku, zorganizowano Muzeum Marii Konopnickiej. Poetka znalazła miejsce w historii literatury jako twórczyni poezji żywej, mówiącej o problemach aktualnych, drażliwych, szczególnie palących.

UPAMIĘTNIENIE

Od niepamiętnych czasów spotykamy w historii społeczeństw wyrazy czci dla wybitnych ludzi, czy to władców, czy twórców literatury. Z biegiem czasu wykształciła się nowa forma nagród w postaci medali, pomników, itp. . Bardzo bogate jest upamiętnienie twórczości wybitnej poetki doby pozytywizmu, Marii Konopnickiej wyrażone w sztuce rzeźbiarskiej, medalierskiej i filatelistyce. Medaliony, plakiety i medale poświęcone Marii Konopnickiej z okazji jubileuszu pracy, działalności oraz rocznic urodzenia i śmierci, bite były sztanca i odlewane. Odbiór twórczości Marii Konopnickiej, jej miejsce w polskiej literaturze nie zawsze było jednoznaczne. Bywało, że odmawiano jej utworom aktualności. Radykalna zmiana nastąpiła po październiku 1956 roku. Powstało wówczas Towarzystwo imienia Marii Konopnickiej w Warszawie, które wzięło na swe barki troskę o przywrócenie Marii Konopnickiej należnego jej miejsca w historii polskiej literatury. Dzięki inicjatywie, uporowi powstało wiele monumentalnych pomników, szereg tablic pamiątkowych, medali, rzeźb, znaczków, odznak itp. Szereg Rad Narodowych uchwaliło nadanie jej imieniem ulic, alei, parków, placów, osiedli mieszkaniowych. Dziś imię jej noszą dziesiątki szkól, przedszkoli, bibliotek, domów kultury, a także drużyn harcerskich, zakładów pracy itp. Do szczególnie cennych współczesnych dzieł sztuki rzeźbiarskiej należy zaliczyć przede wszystkim pomniki: w Suwałkach, Ciechanowie, Gdansku, Kaliszu, Krakowie, Warcinie, Warszawie i Wrzesni, tablice pamiątkowe: w Suwalkach, Arkadii, Bronowie, Kaliszu, Warszawie i w Zarnowcu.
Najwięcej pamiątek po poetce znajduje się w suwalskim Muzeum Marii Konopnickiej, mającym swą siedzibę w domu, w którym mieszkała Maria. Inna, równie cenna pamiątka Suwałk, jest pomnik poetki w parku im. Marii Konopnickiej, w centrum miasta. Pomnik ten został wykonany z piaskowca o gładkiej szlifowanej powierzchni, przedstawia wizerunek Marii Konopnickiej z dzieckiem trzymającym książkę. Na pomniku znajduje się napis: "Pójdź dziecie, ja cię uczyć każe". Pomnik wykonany został według projektu rzeźbiarza Bohdana Chmielewskiego. Powstał ze składek społeczeństwa, w tym młodzieży szkolnej, Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy, Towarzystwa im. Marii Konopnickiej w Warszawie oraz dotacji zakładów pracy Suwalszczyzny.